تابستاني ترين آثار طلاشويي ، استخراج و گداز آن كه تا هم اكنون باقي است در نقاط مختلف مصر عليا و سودان واقع است و شامل گودالهايي كم ژرف در سواحل و رودخانه ها و جاههاي مختلف كوهستاني است . انسان اوليه سنگهاي طلا دار را بوسيله چكشهاي سنگي مي شكانده و در آسيا سنگي خرد كرده و بشكل ذرات غير در مي آورده و روي سطوح موربي مي شسته تا مواد خاكي از ذرات طلا جدا گردد و پس از بدست آوردن مقداري كافي آنرا با مواد گداز آوري مخلوط ميكرده و در توجه سيگداخته و طلاي فلزي را بدست ميآورده است .

قديمي ترين طلاي فلزي بعضي علايم مطلاست كه از سلسله چهارم فراعنه ( 4000 سال قبل از م ) در مصر عليا كشف گرديده و در بعضي از آثار سلسله دوازدهم فراعنه ( 2400 سال قبل از مسيح ) اطلاعاتي موجود است كه مي توان بسهولت استنباط كرد كه مدمان آن عصر فن طلا شويي و استخراج و گداز آنرا حتي از سنگهاي معدني نيز مي دانستند و مورد استفاده قرار داده بودند . اغلب طلائي كه استخراج ميگرديده طلاي آبرفت بوده است شن و ماسه طلا دا را از روي سطوح موربي كه روي آن پوست بز و باره قرار داده بودند با آب شيشه ، در نتيجه لابلاي موهاي پوست محبوس مي گشت و پس از خشك شدن در آفتاب پوست را تكان داده ذرات طلا را جمع آوري مي نمودند تا بمرور زمان به مقدار كافي جمع شود . چيزي بود استعمال جيوه و ساختن ملقمه در استخراج طلا كشف گرديد و اين اكتشاف را مي توان بمنزله طلليه دانش شيمي بشمار آورد . زيرا يگانه محرك و مشرق دانشمندان قديم بدست آوردن و استخراج اين فلز گرنيها بود . به منظور تغيير دادن ماهيت فلزات ديگر و تبديل آنها به طلا بود كه كيمياران تمام جد وجهد خود را در پيدا كردن راه حل اين معما مبذول مي داشتند .

از سده چهارم تا سده پانزدهم ميلادي دانش شيمي ( كيمي يا كيميا يا الكيماياء ) اصول مهم آن در اطراف عمليات استحاله فلزات و تغييردادن ماهيت و فلزات پست و تبديل آنها به طلا و نقره چرخ ميزد . تمام سعي و كوشش دانشمندان اين دوره در نيل به اين مقصود و بدست آوردن « اكسير » مصرف مي گرديد ، تا اينكه پاراسلموس Paracelsus اصول تجزيه و پيدايش تركيبات شيميايي دواجات و شخصي بنام آگريكولا Agricola اصول مباني گداز فلزات را بصورت كتاب به علم تمدن تقديم داشتند .

خواص فيزيكي : خواص چكشخواري ، تورق و مفتول شدن ( ماليابيسته و داكتيليته ) طلا از تمام فلزات بيشت و در درجه اول مي باشد ، زيرا مي توان يك گرم طلا را بقدري با چكش نرم و سطح نمود كه بتواند مساحتي برابر 56/0 متر مربع را اشتغال كند و همچنين از آن يك ورق نازكي ساخت كه كلفتي آن در حدود 84 0000/ 0 سانتيمتر باشد . با يك گرم طلا ميتوان سيمي بطول 2350 متر ساخت . رنگ زرد طلا در اثر وجود ناخالصيهاي مانند نقره ، نيكل و آهن تغيير مي كند . طلا از نقره نرم تر ولي از قلع سخت تر بوده و مقاومت آن در برابر نيروي كشش در حدود 1200 كيلوگرم در سانتي متر مربع است . طلا سنگين ترين فلز معمولي است . و وزن مخصوص آن در حالت ريخته شده 29/12 و در حالت نورد و چكش خواري شده 37/19 مي باشد . طلا در 1063 درجه سانتي گراد گداخته ميشود و دجالت مايع در مي آيد و در 2950 درجه سانتي گراد بجوش در مي آيد . ولي تبخير و تصيفه آن از 1100 درجه آغاز ميگررد . هدايت الكتريكي آن 7/76 درصد نقره مي باشد . و هدايت گرمايي آن نصف هدايت گرمايي نقره است .

خواص شيميايي : علامت شيميايي طلا ( Au ) و وزن اتمي آن 3/197 است . عوامل جوی و اسيدهاي معرفي به تنهايي و چه در حالت سرد و به گرم بر طلا اثر نمي كند و براي اين خواص بوده است كه قدما ما طلا را بر ساير فلزات در ساختن اشياء فلزي ترجيح ميدادند .

علامت اينكه عنصر طلا در اسيد كلريدريك گرم و جوشان حل نميشود براي اين دليل است كه پتانسيل الكترودي طلا خيلي بالا و عالي است .

كه عامل اكسيد كننده قوي اي مي باشد حل ميگردد و همچنين در محلول كلر و به مقدار كمتري در محلولهاي برم و يد حل گشته توليد لاج مربوطه را مي نمايد .

طلا بشكل ذرات در محلول سيانور پتاس يا سود در مجاورت هوا حل ميشود و بشكل محلول سيانور در مي آيد ، كه هرگاه در تحت عوامل احياء كننده واقع شود ، طلا آزاد شده بشكل گرد سياه رنگي رسوب مي كند . وجود ناخالصي ها و به مقدار بسيار جزيي تغييراتي در خواص طلا ميدهد . مقادير جزئي از طلا را سخت و شكننده بسازد و از خير انتفاع ساقط كند . بيزموت به مقدار 05/0 درصد طلا را بقدري نزد و شكننده بسازد كه مي توان آنرا با فشار دست خرد و ريز كرد.

طلا با بسياري از فلزات در آميزش شيميايي درآمده توليد همبسته مي نمايد ولي همبسته هائيكه از نظر صنايع اهميت دارد عبارتست از : همبسته طلا با نقره – پلاتين – مس – جيوه و آلومينيوم .

مواد اوليه و سنگهاي معدني طلا

حالت طبيعي : طلا بشكل ذرات بسيار ذره بيني و در حالت طلاي ( اوليه ) در تمام سنگهاي قشر زمين، چه آتشفشاني و چه رسوبي و در آب درياها و اقيانوسها يافته ميشود . در نتيجه آزمايشهاي زياد امروز معلوم گرديده كه مقدار تقريبي طلا در سنگهاي آتشفشاني 62% قسمت در يك ميليون ، در سنگهاي رسوبي 15% قسمت در يك ميليون و در آب دريا 26% قسمت در يك ميليون مي باشد . در سنگهاي آذري بيشتر به كميت هاي قابل استخراج در سنگهاي باز است – گابرو – ديوريت و بعدا در گرانيت و كوارتز وجود دارد . در سنگهاي رسوبي اغلب در سنگهاي شيستي و سنگ لوح و در درجه دوم در سنگهاي شني و آهكي يافته ميشود .

در اين آثار و علايم طلاشويي در نقاطي موجود است كه از دير زماني از آنها طلا بدست مي آمده است و اين نقاط عبارتست از نواحي همدان نزديك الوند ، در نواحي دامغان كوه زر ، در جنوب اراك دهكده آستانه و بيشه ، و در دره رودخانه آب ريز .

طلاي مختلط با سنگهاي معدني ديگر در معدن مس زنجان و معدن خوني در انارك موجود است .

اصول استخراج :

طلاشوي با وسايل ساده : طلائي كه بشكل ذرات بسيار ريز و ذره و فلسهاي نازك در آبرفتها و بستر رودخانه هاي خشك و آبدار و مسليها بين شن و ماسه پيدا ميشود از طريق شستن بدست مي آيد . عمل طلاشويي در اسباب هاي بسيار ساده از قبيل لاوك يا تشت و گهواره و بند و سدهاي باريك و در از كه غالبا از چوب و تخته ساخته ميشود صورت ميگيرد .

1- لاوك يا تشت طلاشويي : لاوك كه از هزاران سال قبل در شستن شن و ماسه هاي طلا دار در دست بشر بوده از يك تشت يا طرف آهني كم عمق تشكيل شده است كه قطره قاعده آن 25-20 سانتي متر و عمق آن 8-6 سانتي متر كه لبه هاي آن با قاعده زاويه 45 ميسازد . لاوك را يا از پولاد ورق يا از تخته ميسازند .

2- طرز كار :

3- ابتدا 3/2 ظرف را از خاك بستر كه احتمالا محتوي طلاست پر كرده با دست شن و ماسه و گل و لاي را بهم زدن تا ذرات بهم چسبيده و متراك از هم جدا و آب گل آلود گردد . سپس لاوك را مانند غربيل با دو دست حركت دوراني داده تا اجسام موجود برحسب قانون ثقل در آن طبقه بندی گردونه يعني ذرات سبك در بالا و سنگين در زير قرار گيرند . قلود سنگ و تكه هاي بزرگ را بيرون ريخته و با ريختن آب اضافي مواد بي ارزش به بيرون ريخته ميشود و ذرات فلزي در ته لاوك باقي ميماند . پس از جند بار شستن ذرات فلزي باقيمانده را در ظرف ديگري جمع آوري كرده سپس اين ذرات طلا را از ذرات شن سياه ، مانيتت و ايمينت جدا كرده طلا را با بوسيله ملقمه يا بوسبله هوا دادن بدست مي آوئردند .

2- گهواره : گهواره طلاشويي صندوق تخته ايست بشكل مكعب مستطيل با بعاد 45* 45 و بارتفاع 90 سانتي متر كه روي دو پانه منحني قرار دارد .

طرز كار : شن و ماسه طلا دار را با بيل داخل صندوق كه در كف آن يك شبكه توري مانند غربيل قرار داد و سوراخهايي كه قطر آن 5/1-1 سانتي متر در آن بقيه شده است مي ريزد و گهواره را با دست به نوسان در مي آوردند . در نتيجه اين حركت مواد ريز از سوراخها پائين رفته و روي سطحي مورب كه زير آن است جاري ميگردد. داخل گهواره حائلي وجود دارد كه از يك قطعه تخته هوار و مسطح ساخته شده و روي آن با پتواياند گسترده شده است . در حين جاري شدن مواد ، طلائيكه بشكل ذرات بسيار ريز است لايه لاي موهاي پتو يا نمد در سطح مورب گرفته ميشود و ذرات بزرگ به كف گهواره آمده به دو مانع محتوي جيوه برخورد ميكند كه طلا با جيوه توليد ملقمه نموده بقيه مواد خاكي با آب بخارج شسته ميشود . براي خارج كردن طلا ، موانع و حائل را برداشته در خارج مي شويند و طلاهايي را كه به آنها چسبيده جدا ميسازند .

بند يا سدهاي تخته اي : از صندوق هاي دراز و ذوزنقه اي شكل تشكيل شده كه يكطرف آنها باز مي باشد . طول هر ناودان در حدود 4 متر و عرض در قسمت سر 50 سانتي متر و در قسمت پا 75 و گودي آن 25 سانتيمتر است . صندوقها را طوري ميسازند كه پشت سر هم و لب به لب قرار گيرد و بصورت جوي آبي درآيد . در كف ناودانهاي آخر چند عدد شيار چوبي قرار داده تا مانع بيرون رفتن و مفقود شدن ذرات طلا باشنها و ماسه هاي سبك گردد . براي شستن طلا بستر رودخانه را كنده و با آب مخلوط نموده تا بصورت گل و لاي درآيد و با آب اضافي روي اين ناودانها بجريان بيفتد . ذرات شن و ماسه متلاشي شده فدرات سبك با آب شسته شده از يك ناودان به ناودان بعدي رفته بالاخره به خارج ميريزد . ولي ذرات طلا و فلزات سنگين ديگر در ته ناودانها ته نشين شده و لابلاي شيارها گير كرده و جمع ميگردد . براي اينكه ذرات طلا بتواند كاملا از ذرات شن و ماسه و گل و لاي جدا شده بايد طول ناودانها زياد باشد و به 100 متر يا بيشتر برسد . گاهي اوقات مقداري جيوه در جريان مواد ميگذارند كه روش طلا را بخود گرفته و بشكل ملقمه درآيد .

در رودخانه هاي عميق كه طلا در بستر آنها موجود است خاك بستر را بوسيله كششي ( شن كش ) جابجا نموده يبا آورده ورودي كشتي يا نزديك عمل شستشو را انجام ميدهند . اين عمل را و خودكشتي مخصوص اينكار را مي نامند .

استخراج طلا از رگاه هاي كوارتز و سنگهاي معدني غير از آبرفت طلاوئيكه بشكل ذرات ريز پراكنده در خميره فشرده شده رگه هاي كوارتز يا سنگهاي ديگر بوجود آمده است به 3 طريق زير استخراج ميگردد .

1- طريقه ملقمه

2- طريقه سيانوراسيون

3- طريقه كلر يناسيون

منبع : بانک اطلاعات متالورژی

www.mbank.lxb.ir